Od zera do bohatera – jak Stefan Batory został królem Polski
Gdy się urodził, był nikim. Jego talenty, zarówno polityczny, jak i wojskowy, sprawiły, że umarł jako władca europejskiego imperium. Oto młodość Stefana Batorego, który z sieroty i giermka wyrósł na jednego z najwybitniejszych królów Polski.
Służba u Habsburgów
Stefan Batory urodził się w 1533 roku w Szilágysomlyó jako syn wojewody Siedmiogrodu. Gdy miał zaledwie rok zmarł jego ojciec, a w wieku 14 lat stracił matkę. Młodość spędził jako giermek na dworze arcybiskupa i prymasa Węgier, Pawła Várdaya. Później związał swoją przyszłość z rodem Habsburgów i został poddanym cesarza Ferdynanda I. W wieku 16 lat wyruszył do Włoch w orszaku Katarzyny Habsburżanki na jej ślub z księciem Mantui, jednak już w 1550 roku opuścił cesarski dwór i powrócił do ojczyzny, rozpoczynając żywot żołnierza; Siedmiogród był wtedy częścią zależnego od Turków Wschodniego Królestwa Węgier. Batory, podobnie jak reszta węgierskiej szlachty, lawirował pomiędzy Habsburgami a Janem Zapolyą – Królem Węgier z nadania tureckiej dynastii Osmanów. Stefan z początku walczył po stronie tych pierwszych. Dostanie się do niewoli i brak chęci Ferdynanda do zapłaty okupu sprawiło, że Batory porzucił walkę w imieniu Habsburgów.
Kariera w Siedmiogrodzie
Gdy w 1556 roku do Siedmiogrodu powróciła Izabela Jagiellonka, Stefan stał się wiernym poplecznikiem jej syna, króla Jana. W 1557 został komendantem twierdzy Szatmár, a po dwóch latach objął tę samą funkcję w Waradynu. W 1565 roku był dyplomatą w Wiedniu i prowadził rozmowy o zakończeniu wojny domowej na Węgrzech. Nowy cesarz Maksymilian II nie uszanował immunitetu Batorego i uwięził go w wiedeńskiej karczmie. Dopiero po ponad dwóch latach Stefan odzyskał wolność. Jan Zapolya zmarł w 1571 roku; w tym okresie zaczęła rozkwitać kariera polityczna Batorego. Został on, przy wsparciu Osmanów, Księciem Siedmiogrodu.
Rex Poloniae
W 1574 roku w Rzeczypospolitej nastało bezkrólewie. Świeżo wybrany król Polski, Henryk Walezy, uciekł z kraju i powrócił do Francji. Polska potrzebowała nowego władcy i wybrała ich aż dwóch. Stronnictwo magnackie poparło cesarza Maksymiliana II, natomiast szlachta chciała koronacji i zamążpójścia Anny Jagiellonki. Kandydatem na męża został właśnie Stefan Batory. Książę zgodził się i kosztem wyższego trybutu uzyskał pozwolenie Osmanów. Zaczął się wyścig o władzę – w końcu polski tron miał dwóch pretendentów. Maksymilianowi nie spieszyło się do Krakowa, więc to Batory wygrał i 1 maja 1576 roku poślubił Annę Jagiellonkę, wraz z którą objął Polski tron. W Rzeczypospolitej pozostało jednak silne stronnictwo prohabsburskie; Prusy Książęce i Królewskie oraz Litwa opowiedziały się za Maksymilianem. Nowy władca musiał uporać się z opozycją i 24 maja zajął zamek w Lanckoronie; w ten sposób udało mu się zdobyć przychylność Prus i Litwy. Tylko Gdańsk stawił opór królowi i Stefan musiał wyruszyć na wojnę. Wojska koronne zaczęły blokadę zbuntowanego miasta. 17 kwietnia 1577 roku Batory zwyciężył Gdańszczan w bitwie pod Lubiszewem i 12 grudnia tego samego roku zawarto pokój. W zamian za autonomię, miasto ślubowało wierność królowi i zobowiązało się wypłacić kontrybucję w wysokości 200 tysięcy polskich złotych. W ten sposób węgierski szlachcic, w którego żyłach nie płynęła błękitna krew, zdobył i utrzymał tytuł króla Polski.