Pandrioszka – rosyjska laleczka. Co w sobie kryje?

„Pandrioszka. Rosja. Nic tutaj nie jest podobne do tego samego gdzie indziej” to reportaż Krystyny Kurczab-Redlich. Autorka przez wiele lat była polską korespondentką w Rosji. Jest także twórcą filmów dokumentalnych o Czeczenii, opisujących drugą wojnę czeczeńską – od 11 października 1999 do 15 kwietnia 2009 roku. Praca dziennikarska zaowocowała wieloma wyróżnieniami, m. in. nagrodą SDP im. Kazimierza Dziewanowskiego dla korespondenta zagranicznego. Jedną z bardziej popularnych książek K. Kurczab-Redlich jest „Pandrioszka”. Pozycja, która wnikliwie kreśli realia życia w Rosji w latach 90 XX wieku. Demokratyczny, kolorowy świat okazuje się miejscem skrywanego cierpienia. Rosja zostaje porównana do matrioszki – pozornie wielobarwnej, radosnej laleczki, w rzeczywistości złożonej, niejednoznacznej postaci, niosącej w sobie puszkę nieszczęść.

Kraj kontrastów

Kilkanaście lat spędzonych w Federacji Rosyjskiej, skłoniło autorkę do pewnych przemyśleń. Teoretycznie, mogłoby się wydawać, że zmiana ustroju politycznego wraz z przemianami gospodarczymi i obyczajowymi, znacząco wpłynie także na jakość życia w Rosji. Wnioski z obserwacji K. Kurczab-Redlich są jednak zupełnie inne. Codzienność przeciętnego Rosjanina jest naznaczona wieloma trudnościami. Człowiek, który nie ma odpowiednich znajomości i nie należy do elity Federacji Rosyjskiej, ma zazwyczaj nikłe szanse, żeby prowadzić bezpieczne, pozbawione trosk życie. Jednym z objawów przemian społecznych w Rosji jest zanik klasy średniej. Obok bogatych dzielnic, blichtru i luksusowych sklepów, funkcjonuje skrajna bieda i strach o przetrwanie. Autorka opisuje między innymi losy ludzi, zwolnionych z pracy, ze względu na działanie na niekorzyść państwa. Okazuje się, że takich historii jest bardzo dużo i nabierają bardzo dramatyczny ton. Pozbawienie środków do życia wiąże się z utratą poczucia bezpieczeństwa, godności ludzkiej i brakiem możliwości wyżywienia rodziny. Los jednostki znaczy jednak dla Rosji niewiele. Innym przykładem specyfiki Rosji lat 90 jest pozostawiający wiele do życzenia system biurokracji. Załatwianie spraw urzędowych wiąże się z niekończącymi się kolejkami i brakiem porozumienia z pracownikami urzędów państwowych. Zazwyczaj petent zostaje odprawiony z kwitkiem, bez żadnej konkretnej informacji co robić dalej. Obojętność pracowników państwowych, chłód i beznamiętne spojrzenia są na porządku dziennym. Społeczeństwo, przyzwyczajone do takiego systemu, przyjmuje ten ton bez mrugnięcia okiem.

Żeby dobrze zbadać zjawisko kontrastów rosyjskich, warto zwrócić uwagę na mentalność poszczególnych Rosjan. Wśród nich pokolenie starej daty – przyzwyczajone do inwigilacji, tyranii oraz poczucia niepokoju oraz młodych – czytających klasykę, odwiedzających miejsca kultury i ceniących zagraniczną kuchnię. Autorka zwraca uwagę na nowe spojrzenie, budzące się do życia w świadomości rosyjskiej, szczególnie wśród młodych ludzi, zaznacza jednak, że często przybiera ono płytki, nieznaczny wymiar, ograniczający się np. do osiągnięcia statusu społecznego, czy chęci dobrej prezentacji.

Ciekawą obserwacją reporterki jest refleksja społeczeństwem rosyjskim. Wizyty w domach i liczne rozmowy, doprowadziły autorkę do nieco innych wniosków, niż te prezentowane w narracji medialnej. Ponure, pokorne twarze z ulicy, przy bliższym poznaniu okazują się serdeczne i ciepłe. Teza o złych Rosjanach traci wtedy zasadność. Kurczab-Redlich apeluje, że dokonując oceny Rosjan, należy oddzielić władzę od zwykłych ludzi.

Demony przeszłości

Analizując poszczególne sfery życia w Rosji lat 90 XX wieku trudno przejść obojętnie obok sposobu bycia społeczeństwa. Rosjanie z reguły są konformistami – przyjmują to, co nakazuje góra, nie protestują, nie poddają w wątpliwość. Wierzą w przekaz, prezentowany w mediach. Nie mówią głośno o swoich przekonaniach i nie chwalą się swoim życiem. Kieruje nimi strach. Ta postawa przekłada się na całokształt ich życia. Niepewność i poczucie strachu to objaw funkcjonowania w zmanipulowanej rzeczywistości. Żeby lepiej zrozumieć rosyjską mentalność należy sięgnąć do przeszłości. Zwykły człowiek w Rosji od wieków był zależny od władzy, miał wykonywać wolę tyrana i przyjąć postawę podporządkowania. Do XIX wieku, chłop nie mógł bez zgody swojego pana opuścić miejsca zamieszkania, był zobowiązany do wypłacania pańszczyzny, a jego życie zależało bezpośrednio od woli właściciela. Na przestrzeni ostatnich czterystu lat w Rosji zmieniał się ustrój państwa, ale schemat pozostał ten sam. Rządy nielicznych nie brały pod uwagę praw i oczekiwań jednostki. Przejawy buntu i odmienności były szybko tłumione przez władzę. Każde słowo mogło zostać wykorzystane przeciwko człowiekowi. W atmosferze strachu, ciężko o rozwój niezależnej, otwartej myśli.

„Pandrioszka” K. Kurczab-Redlich na obraz matrioszki, odkrywa przed czytelnikami kolejne warstwy, nieprzyjemnej i trudnej rzeczywistości. Pozornie kolorowa, faktycznie smutna laleczka.

Obrazek wyróżniający pochodzi ze strony www.taniaksiazka.pl